Królewskie miasto - część pierwsza

Poniższy tekst jest urywkiem z mojej książki pt:"Mój kraj nad Wisłą" wydanej w roku 2019. 

Dedykuję go wszystkim osobom, które odgadły, że miasto o które pytałam poprzednio to Sandomierz.

"Przez tydzień mieszkaliśmy w pięknym pensjonacie położonym na liczących 500 milionów lat skałach kambryjskich. Są to jedyne tego typu odsłonięte w Europie góry – Góry Pieprzowe. Pokryte warstwą lessu, stanowią żyzne podłoże dla wielu gatunków dzikich róż, różnego rodzaju ostów i innych kłujących roślin. Rezerwat Gór Pieprzowych znajduje się około trzech kilometrów od centrum miasta. Z najwyższego punktu Gór Pieprzowych – polanki wśród zdziczałych jabłoni – oglądaliśmy codziennie przepiękną panoramę położonego nad Wisłą „do której zmierza San” królewskiego miasta. Tak się bowiem często tłumaczy pochodzenie nazwy miasta – San-do-mierz. 

Położone, podobnie jak stolica Włoch, na siedmiu wzgórzach miasto zwane jest Małym Rzymem. I nie ma w tym dużej przesady, jeśli powiemy, że w tym niewielkim mieście zachowało się ponad 120 wartościowych zabytków. Bo Sandomierz nie ucierpiał w czasie ostatniej wojny. W czasie wyzwalania miasta przeprowadzono taki manewr taktyczny, że uratowana została zabytkowa, położona na skarpie, lewobrzeżna część miasta. 

W średniowieczu Sandomierz był największym miastem Rzeczypospolitej zaraz po Krakowie. Jako jedno z najstarszych i najpiękniejszych polskich miast zwane jest Miastem Królewskim. Bo też królowie i równi królom tutaj bywali i mieszkali. Najpierw Kazimierz Wielki, który „zbudował” zamek i ufundował bazylikę katedralną. Władca ten był wyjątkowo związany z Sandomierzem – jak obliczyli historycy był tu aż 18 razy i łącznie spędził w tym mieście 25 miesięcy. Następnie Władysław Jagiełło, który do tej katedry ufundował freski w stylu bizantyjsko-ruskim, a po zwycięstwie pod Grunwaldem podarował miastu Relikwiarz Drzewa Krzyża Świętego. Potem królowa Jadwiga, która w podzięce za wyciągnięcie jej sań z zaspy śnieżnej, w którą wpadły w pobliżu miasta, podarowała mieszkańcom swoje rękawiczki. Na pamiątkę tego wydarzenia najpiękniejszy sandomierski wąwóz został nazwany Wąwozem Królowej Jadwigi. Polski kronikarz Wincenty Kadłubek był prepozytem kapituły kanoników sandomierskich. Kanonikiem sandomierskiej kolegiaty był też słynny kronikarz Jan Długosz. On też pozostawił miastu pamiątkę w postaci ufundowanego przez siebie w 1476 roku Domu Gotyckiego. W tym domu, zwanym obecnie Domem Długosza, jest wspaniałe Muzeum Diecezjalne, a w jego murach tak cenne eksponaty jak: XIII-wieczna rzeźba Madonny, obraz Lucasa Cranacha Starszego, wspomniane już cieniutkie, mieszczące się w łupinie od orzecha rękawiczki królowej Jadwigi i Relikwiarz Drzewa Krzyża Świętego. 

Na początku XX wieku w Sandomierzu wykopano wraz z hełmem i grotem włóczni koronę hełmową należącą do Kazimierza Wielkiego. Kopię korony umieszczono w sandomierskim zamku, oryginał znajduje się w skarbcu królewskim na Wawelu. Natomiast 50 lat później w czasie prac wykopaliskowych w pobliżu najstarszego w tym mieście kościoła pw. św. Jakuba znaleziono w odkopanej ziemiance pochodzące z XI  lub XII wieku szachy z rogu jelenia. Należą one do najstarszych w Europie i są eksponowane w jednej z gablot w muzeum w ratuszu.

 

Jako bardzo stare miasto Sandomierz przeżył trzy wielkie tragedie. Pierwszą był szereg XIII-wiecznych najazdów tatarskich. Uległa wtedy zniszczeniu prawie cała drewniana zabudowa miejska. Pamiątką po tych najazdach jest Wąwóz Piszczele. Jak mówi jedna z wersji legendy, ludność sandomierska, broniąc się przed najazdem Tatarów, urządziła w wąwozie zasadzkę na olbrzymią grupę napastników. W następnych wiekach odkopywano na tym terenie ich piszczele. 

Drugą tragedią był potop szwedzki w 1655roku. Szwedzi zajęli miasto i wycofując się, wysadzili w powietrze zamek, a zniszczeniu uległa też kolegiata. 

Trzecią tragedią był prawdziwy potop, jaki spotkał to miasto w 2010 roku. 

Wjeżdżaliśmy do Sandomierza autobusem od strony Tarnobrzega, dlatego przejeżdżaliśmy przez prawobrzeżną jego część. Przed nami widniał Sandomierz zabytkowy, przepięknie usytuowany na wysokiej skarpie. Po naszej prawej i lewej stronie widniał Sandomierz, który zaznał prawdziwego potopu. Było to wprawdzie trzy miesiące po powodzi, ale widok nadal był przerażający. Przez około 15 minut mijaliśmy opuszczone domy, zalane podwórka, powyrywane drzewa, sterty wyrzuconych mebli nienadających się do użytku, zniszczonych samochodów, żelastwa. Woda wciąż stała w dawnych ogródkach, wszystkie domy miały pootwierane drzwi i okna i były puste. Na ścianach wszystkich domów widać było ślady zalania. Gospodarstwa były całkiem opuszczone, czasami tylko było widać starszych ludzi, którzy krzątali się po nich w poszukiwaniu czegoś – nie wiadomo czego. Chyba tylko pamiątek, bo po takiej powodzi nic nie nadawało się do użytku. Na szczęście nie ucierpiał największy zakład przemysłowy miasta – istniejąca już od 1965 roku huta szkła. Dzięki niesamowitej mobilizacji pracowników huty, okolicznych mieszkańców, wojska i odpowiednich służb ratunkowych zakład został uratowany. Na szczęście – bo jego zalanie spowodowałoby nie tylko utratę miejsc pracy dla wielu ludzi, ale też straszliwe skażenie środowiska. Wprawdzie najważniejsi są zawsze ludzie i ich życie, to jednak niesamowicie smutny był fakt całkowitego zalania cmentarza. Także kościół został zalany. 

A kiedy już mieszkańcy prawobrzeżnego Sandomierza odetchnęli – przyszły druga i trzecia fala i ponownie zalało ich domy."

Jeśli jesteście zainteresowani drugą częścią opowieści o moim pobycie w Królewskim Mieście w sierpniu roku 2010 - zapraszam za 2 dni.