Największa ...

Gdybym zapytała Was o największą polską panoramę malarską wiele osób odpowiedziałby że to „Panorama Racławicka”.

Tymczasem...

Moda na malarstwo panoramiczne przyszła do Polski pod koniec XIX wieku z zachodu. Jedynym obrazem tego nurtu, który przetrwał do dziś jest wystawiona we Lwowie w 1894 roku „Panorama Racławicka”, prezentowana od 1980 roku we Wrocławiu.

Ale nie była to nigdy największa z polskich panoram.

W czerwcu 1894 roku, dosłownie kilka dni po uroczystym wernisażu „Panoramy Racławickiej” trzech turystów udało się na wycieczkę do Doliny Kościeliskiej. Byli to zafascynowani Tatrami: krakowski adwokat Henryk Lgocki oraz dwaj malarze – Włodzimierz Tetmajer i Wincenty Wodzinowski. Dwaj ostatni zaliczali się do grona współautorów „Panoramy Racławickiej”, o której od kilkunastu dni mówiła nieistniejąca, bo podzielona rozbiorami Polska. I prawdopodobnie podczas tej wycieczki po raz pierwszy pojawiła się idea namalowania panoramy Tatr.

Pomysł skonsultowano z dwoma malarzami uchodzącymi wówczas za ekspertów od tatrzańskiego pejzażu – Wojciechem Gersonem i Walerym Eljaszem. Ci dwaj zgodnie wskazali miejsce, z którego widok należałoby namalować. To Miedziane – potężny masyw górski o wysokosci 2233 m.n.p.m. leżący pomiędzy Morskim Okiem a Doliną Pięciu Stawów Polskich.

Panorama z Miedzianego jest rozległa i imponująca a szczyt stosunkowo łatwo dostępny.

Już 28 sierpnia 1894 roku do schroniska nad Morskim Okiem przybyli: Wojciech Gerson, jego uczeń Antoni Piotrowski, Henryk Lgocki i dwaj malarze z Monachium specjalizujący się w malarstwie panoramicznym – Ludwik Boller i Sylvester Reisacher. Następnego dnia weszli na Miedziane.

Monachijczycy byli zachwyceni widokiem.

Zapadła decyzja o przystąpieniu do pracy.

Henryk Lgocki powierzył kierownictwo artystyczne projektu Antoniemu Piotrowskiemu, poleconemu przez Wojciecha Gersona.

Antoni Piotrowski dobrał sobie do pomocy kilku młodych i zdolnych pejzażystów…. Po czym na początku września 1894 roku artyści zamieszkali w starym schronisku nad Morskim Okiem. Stamtąd codziennie jeśli tylko sprzyjała im pogoda wychodzili na Miedziane aby szkicować i fotografować panoramę Tatr. Wieczorem w schronisku przenosili szkice na płótno.

Po zakończeniu prac w terenie namalowali szkice olejne do właściwej panoramy każdy o powierzchni czterech i pół metra kwadratowego. Te cztery szkice powiększone dziesięciokrotnie miały utworzyć panoramę o wymiarach sto dwadzieścia na szesnaście i pół metra.

W Krakowie nie było jednak wystarczająco dużej pracowni. Za namową malarzy niemieckich Antoni Lgocki przeniósł więc całą ekipę wraz z płótnami do Monachium. Po dołączeniu do ekipy Teodora Axentowicza prace w Monachium rozpoczęły się z początkiem lata 1895 roku.

W tym samym czasie w Warszawie rozpoczęto budowę Rotundy, w której miała być prezentowana „Panorama Tatrzańska”. Zbudowano ją na Dynasach , które były fragmentem warszawskiego Śródmieściach na pograniczu Powiśla przy skarpie wiślanej.

Pod koniec sierpnia 1895 roku olbrzymie malowidło przywieziono do Warszawy. Po zawieszeniu płótna w Rotundzie jeszcze przez trzy miesiące pracowano nad sztafarzem, który miał stworzyć wrażenie przestrzenności dzieła. Do prac, którym kierował monachijczyk Sylvester Reisacher wykorzystano między innymi kilka ton sprowadzonego koleją do Warszawy tatrzańskiego granitu.

                                         Nieistniejąca Rotunda 

13 listopada 1896 roku w Rotundzie na Dynasach odbył się wernisaż.

Do Warszawy przyjechali z Zakopanego specjalnie zaproszeni słynni przewodnicy tatrzańscy – Bartłomiej Obrochta i Szymon Tatar. Na wernisażu – jak to przewodnicy- oprowadzali publiczność, objaśniali panoramę i przygrywali po góralsku na skrzypcach.

Obraz zrobił wielki wrażenie na zwiedzających. Pozytywnie ocenili go także krytycy. Wojciech Gerson wysoko ocenił malowidło, a Kazimierz Przerwa-Tetmajer wręcz pełen entuzjazmu opublikował w „Kurierze Warszawskim” cykl artykułów na temat Panoramy. Zostały one zebrane w broszurze zatytułowanej „Objaśnienie do olbrzymiego obrazu Tatr”, która ukazała się pod koniec roku. 
Podkreślano mistrzowską prezentację postaci pędzla Teodora Axentowicza: doktora Chałubińskiego, księdza Stolarczyka, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Walerego Eljasza, Wojciech Gersona i grupy górali wraz ze słynnym gawędziarzem Sabałą.

Publiczność dopisywała, wszyscy chcieli zobaczyć słynne malowidło.

W ciągu dwóch kolejnych lat w Warszawie pokazano jeszcze dwie wielkie panoramy - „Berezynę” Juliusza Fałata i Wojciecha Kossaka oraz „Golgotę” Jana Styki.

Zainteresowanie Panoramą Tatr zaczęło powoli słabnąć.

I zaczął się „upadek” malowidła...

Inicjator namalowania „Panoramy Tatrzańskiej” - mecenas Antoni Lgocki podjął decyzję o jego sprzedaży. A gdy dwukrotna próba sprzedaży nie powiodła się obniżył cenę a gdy i to nie pomogło – przeciął panoramę na pół i ostatecznie sprzedał obraz w cenie…. płótna.

"Panorama Tatrzańska" została zniszczona.

Najbardziej przykry był fakt, że połowę obrazu z przeznaczeniem na swoją kolejną panoramę „Męczeństwo chrześcijan w cyrku Nerona” w 1899 roku zakupił malarz Jan Styka. Natychmiast potem w prasie następująco skrytykowano postępek malarza: „ Styka zabił dzieło sztuki w celach marnego zysku i zostanie plama na jego sumieniu jako artysty i kolegi”.

"Panorama Tatrzańska” to największe dzieło malarskie w historii sztuki polskiej.

Była o pięć metrów krótsza od „Panoramy Racławickiej” ale za to o metr wyższa, a całkowita jej powierzchnia wynosiła 1840 metrów kwadratowych./„Panorama Racławicka” ma powierzchnię o 40 metrów kwadratowych mniejszą./

Obraz kosztował około 100 000 rubli. Płótno sprzedano za 1461 rubli.

Pozostały po tym dziele jedynie dwa z czterech studiów olejnych namalowanych na etapie przygotowań, przechowane w Muzeum Narodowym w Krakowie.

Jedno z tych studiów było w 2017 roku prezentowane w Królikarni w Warszawie, gdzie znajduje się Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego. 
Tam w czasie zwiedzania wystawy pt. „Relacja Warszawa-Zakopane” udało mi się między innymi obejrzeć i sfotografować to studium. /Zdjęcie na górze/.

A informacje na temat powstania i losów „Panoramy Tatrzańskiej” znalazłam w „Kronikach zakopiańskich” Macieja Krupy.
-----------------------------------------------------------------------