"Pawiak" - z cyklu "Warszawa mało znana"

Muzeum Więzienia Pawiak to szczególne miejsce w historii Warszawy i Polski, ponieważ upamiętnia warszawskie więzienie, którego niemal cały okres istnienia związany był z martyrologią Narodu Polskiego i walką o niepodległość. Okres funkcjonowania, czyli lata 1835-1944, to w zdecydowanej większości czas , gdy w jego murach osadzani byli więźniowie polityczni i polscy patrioci, którzy najpierw podjęli walkę z rosyjskim zaborcą a później z niemieckim okupantem.

Budowę więzienia rozpoczęto w 1830 r, na wniosek hrabiego Fryderyka Skarbka, ówczesnego referendarza Rady Stanu Królestwa Polskiego. Pierwszych więźniów osadzono tu w roku 1835. Nowopowstały budynek miał cztery kondygnacje i wymiary 155 m długości na 12 m szerokości i był usytuowany między ulicami Dzielną, Więzienną i Pawią, skąd póżniejsza nazwa PAWIAK, która przylgnęła do tego budynku i calego kompleksu więziennego.

W latach 80. XIX wieku wyodrębniono na Pawiaku oddział żeński. Zaadaptowano na ten cel dwupiętrowy budynek sąsiedniej posesji na

której uprzednio mieścił się szpital dla żołnierzy wracających z wojny rosyjsko -tureckiej toczącej się głównie na Bałkanach. Konflikt ten nazywany był Wojną Serbską, stąd do gmachu żeńskiego oddziału więzienia przylgnęła nazwa "Serbia".

                                 

Od samego początku funkcjonowania Pawiaka obok więżniów kryminalnych trafiali do niego również więźniowie polityczni. W okresie zaborów byli to polscy patrioci. którzy walczyli z zaborcami w imię niepodległości naszej Ojczyzny. Wraz z upadkiem Powstania Styczniowego w 1864 r na Pawiak trafili uczestnicy walk powstańczych. członkowie Rządu Narodowego oraz sam przywódca wojsk polskich Romuald Traugutt, który 5 sierpnia 1864 r zostal stracony na stokach Cytadeli Warszawskiej.

W następnych latach obok działaczy niepodległościowych w więzieniu tym osadzani byli między innymi członkowie różnych organizacji robotniczych, którzy występowali przeciw tyranii władz carskich.

Wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości w 1918 r na Pawiaku nadal osadzano więżniów politycznych. W okresie II Rzeczypospolitej byli to przeciwnicy ustroju państwa głównie komuniści.

W czasie okupacji niemieckiej na Pawiaku więziono członków podziemia schwytanych podczas akcji oraz przypadkowych przechodniów aresztowanych na ulicach w trakcie łapanek. Na Pawiak trafiały nie tylko pojedyńcze osoby, mężczyźni czy kobiety, ale również całe rodziny z dziećmi, w tym kobiety w zaawansowanej ciąży. 

Jednym co łączyło wszystkich było to, że byli Polakami. Więziono tu wybitnych Polaków -  Macieja Rataja, Mieczysława Niedziałkowskiego, Janusza Korczaka, Irenę Sendlerową, Janusza Kusocińskiego, ojca Maksymiliana Kolbe, Hankę Ordonówną, Jana Bytnara, Józefę Radzymińską i wielu innych.

Pawiak był więzieniem okrutnym.

Szacuje się, że w latach 1939-1944 na Pawiaku było więzionych około 100 tysięcy więźniów, z czego ok. 37 tysięcy zostało rozstrzelanych w egzekucjach, a około 60 tysięcy zostało wywiezionych do obozów koncentracyjnych.

21 sierpnia 1944 roku Niemcy zaminowali i wysadzili w powietrze kompleks więzienny Pawiaka. Wśród wielu dowodów zbrodni, które zostały pochłonięte przez ruiny znalazła się również kartoteka więźniów, dlatego prawdopodobnie nie poznamy nigdy imion i nazwisk wszystkich osób więzionych w tym więzieniu.

Muzeum Więzienia Pawiak otwarto 28 listopada 1965 roku z inicjatywy i przy współudziale byłych więźniów politycznych. 

W roku 2020 w 55 rocznicę działalności Muzeum dokonano konserwacji pozostalych po więzieniu fragmentów,  a także metalowych rzeźb prof Tadeusza Łodziany i prof Stanisława Słoniny.

-----------------------------------------------------------------------

Tekst powstał na bazie informatora wydanego w ubiegłym roku przez Muzeum Niepodległości i Muzeum Więzienia Pawiak.

Dodam jeszcze, że więźniem Pawiaka był dwukrotnie ojciec mojego męża. Był mieszkańcem Woli a dostał się do tego więzienia w wyniku łapanek organizowanych przez hitlerowców na ulicach Warszawy. 

Mam do Was prośbę: Lepiej tam nie idźcie..... bo jest to miejsce naprawdę przerażające...

/Zdjęcia, które można powiększyć zrobiłam specjalnie dla Was w dniu 15 grudnia 2021 roku/

No i przepraszam za ten smutny temat przed Świętami...