O tym jak w czasie wojny ratowano "Bitwę pod Grunwaldem"

 

Kiedy wybuchła wojna "Bitwa pod Grunwaldem" wisiała w warszawskiej "Zachęcie". We wrześniu 1939 postanowiono wywieźć najcenniejsze muzealne zbiory na wschód kraju. Ale wojsko zajęte było obroną  stolicy. Udało się jednak zdobyć konną platformę i przy pomocy przypadkowych osób najpierw zdjąć ogromny obraz ze ściany, potem nawinąć go na drewniany wał i razem z najcenniejszymi eksponatami /w tym "Kazaniem Skargi"/ załadować na wóz.

9 września "Bitwa pod Grunwaldem"dotarła do Lublina. Ale tego samego dnia pojawiły się nad Lublinem samoloty z czarnym krzyżem i zaczęło się bombardowanie. Zginęło wówczas wielu mieszkańców. Wśród zabitych był także wiceprezes "Zachęty", który z Warszawy przyjechał furmanką z płótnami Matejki.

"Bitwa...." ocalała. Razem z "Kazaniem Skargi" trafiła do Muzeum Lubelskiego. Przechowaniem skarbów zajął się intendent ówczesnego muzeum prof Władysław Woyda. Złożył on przysięgę że będzie strzegł obrazów przed niemieckim okupantem jak oka w głowie i nikomu nie zdradzi miejsca ich ukrycia. 

Obydwa obrazy zostały schowane bardzo sprytnie - w specjalnej skrzyni, która jednocześnie pełniła rolę lady z książkami. 

W tym czasie Niemcy usiłowali odnaleźć "Bitwę pod Grunwaldem". W końcu przedstawiała ona klęskę Niemców, a więc należało ją wymazać z pamięci, niszcząc obraz. Za pomoc w odnalezieniu obrazu Niemcy obiecali znaczną nagrodę pieniężną /najpierw 2 mln marek, potem pięć razy więcej/ i także niemiecki paszport i wyjazd do Niemiec z dala od działań wojennych. Taką właśnie propozycję otrzymał profesor Woyda, którego okupanci wezwali na przesłuchanie do budynku "Pod zegarem" gdzie mieściła sie siedziba niemieckiej policji SS.

Ani profesor and urzędnicy miejscy nie zdradzili miejsca ukrycia "Bitwy". Niemcy zagrozili im śmiercią. Ale wkrótce polskojęzyczny serwis radia BBC w Londynie nadał fałszywą wiadomość o przybyciu "Bitwy pod Grunwaldem" do Wielkiej Brytanii. Niemcy w to uwierzyli i zaprzestali dalszego dochodzenia.

W kwietniu 1941 roku rozeszły się pogłoski, że Niemcy zajmą budynek po muzeum. Trzeba było ratować "Bitwę..." i "Kazanie...".

Podjął się tego Franciszek Galera, który w czasie wojny był kierownikiem lubelskiej zajezdni autobusów miejskich. Należał do Związku Walki Zbrojnej. Razem z kolegą podjechał pod gmach muzeum, po czym pod pozorem przeprowadzki umieścili na drabiniastym wozie zrolowane płótna i ułozyli na nich meble. Obrazy znajdowały się w skrzyni, która wystawała z wozu / wymiary "Bitwy" to 426 na 987 cm/. Aby odwrócić uwagę od tak długiej skrzyni mężczyźni przybili do niej - dla niepoznaki - metalową balię...

Furmanka z obrazami przejechała przez pół Lublina. Na terenie taborów miejskich obrazy wyładowano i umieszczono w stodole w specjalnym dole wyłożonym deskami. Płótna zabezpieczono przed wilgocią. Były okryte ceratą oraz papą. Kryjówkę zabetonowano i przykryto słomą. Nawet woda opadowa z dachu stodoły była odprowadzana specjalnymi kanałami.

"Bitwa pod Grunwaldem" przetrwała wojnę.  Była jednak w kiepskim stanie. Pojawiła się na niej pleśń a płótno było przedarte.

Po wyzwoleniu przewieziono je do Muzeum Narodowego w Warszawie gdzie zostało pieczołowicie odrestaurowane.

W 1949 roku obraz ponownie udostępniono zwiedzającym w Muzeum Narodowym w Warszawie, gdzie do dziś jest stałym elementem ekspozycji - podobnie jak "Kazanie Skargi".

A wszystkiego tego dowiedziałam się z książki "Sekrety Lublina" autorstwa Krzysztofa Załuskiego, którą dostałam na gwiazdkę...