Doktor od słów-ek - początek

/Na zdjęciu Tadeusz Boy-Żeleński podpisujący swoje książki w redakcji "Wiadomości Literackich"/

Z wykształcenia był lekarzem-pediatrą, przez wiele lat leczył ludzi. Jednak do historii przeszedł jako wybitny tłumacz, satyryk, krytyk teatralny i działacz społeczny.

W 150 rocznicę urodzin Tadeusza Boya-Żeleńskiego Sejmik Województwa Mazowieckiego ustanowił go patronem roku 2024.

Jego żoną była malarka Zofia Pareńska - pierwowzór literacki Zosi z "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego. Ten sam artysta portretował ją później kilkakrotnie.

Boy-Żeleński  - pisarz narodził się w roku 1905 za sprawą krakowskiego  kabaretu literackiego "Zielony Balonik", któremu dostarczał repertuaru. Były tam satyryczne wiersze, piosenki, parodie i coroczne szopki. Twórcy kabaretu wyśmiewali m.in. konserwatywne krakowskie elity oraz koturnowość literatury Młodej Polski.

Po kilku latach Żeleński zajął się translatorstwem. Największym jego dziełem jest ponad stutomowa Biblioteka Boya, czyli zbiór arcydzieł literatury francuskiej we własnych przekładach. I choć tłumaczem był genialnym to z początku traktował tę czynność jako hobby...

W latach 20. XX w zaczął pisać recenzje teatralne dla "Kuriera Porannego". Zrecenzował blisko 200 przedstawień nie tylko czołowych teatrów warszawskich, ale także teatrów peryferyjnych, dziecięcych, rewiowych i kabaretowych.

W okresie międzywojennym zaangażowany był w sprawy społeczno-obyczajowe. Rozpoczął m.in kampanię publicystyczną przeciw karalności przerywania ciąży. Z żelazną logiką i konsekwencją , popierany przez prawników, lekarzy i socjologów dowodził, że taki zapis prawny w praktyce nie przeciwdziała nielegalnej aborcji bo: "zamożne kobiety przeprowadzą ją u specjalisty, a biedne i tak się na nią zdecydują po cichu i w warunkach urągających wszelkim zasadom higieny i bezpieczeństwa".

Tak pisał wtedy /uważany za ojca polskiego feminizmu/ Tadeusz Boy-Żeleński:

"Uczynić biedną dziewczynę matką, pozbawić ją pracy dlatego, bo spodziewała się macierzyństwa, kopnąć ją z pogardą, zrzucić na nią cały ciężar błędu i jego skutków, jeśli oszalała rozpaczą chce się od tego zbyt ciężkiego na jej siły brzemienia uwolnić, oto filozofia praw, które - aż nadto znać - były przez mężczyzn pisane".

Był rzecznikiem świadomego macierzyństwa i propagował wiedzę nt. regulacji urodzin. Stał się przez to wrogiem numer jeden środowisk prawicowych, wylała się na niego niewyobrażalna wprost /jak na tamte czasy/ fala hejtu.

Nie przerwał pracy w pierwszych dniach wojny. "Nawet bomby spadające na Warszawę nie zdołały go od maszyny do pisania odpędzić" - wspominał jego syn. 

Pod koniec września 1939 wyjechał do Lwowa. Pracował tam w szpitalu, uczestniczył także w życiu literackim. W nocy z 3 na 4 lipca 1941 r został aresztowały i wraz grupą lwowskich profesorów rozstrzelany przez hitlerowców na Wzgórzach Wuleckich. Nie wiadomo, gdzie został pochowany.

Słynne powiedzonka z książki "Słówka" Tadeusza Boya-Żeleńskiego zadomowiły się w polszczyźnie na stałe.

Na przykład: Pijane dziecko we mgle.

Albo: "W tym największy jest ambaras aby dwoje chciało naraz".

Ciąg dalszy nastąpi...