O świątyni której nie ma ..... czyli .... narodziny i upadek kolosa - część pierwsza

Ten dwuczęściowy tekst dedykuję Andrzejowi Rawiczowi /Anzai/ w podziękowaniu za jego bardzo wartościowy komentarz dotyczący Józefa Piłsudskiego. Komentarz ten znajduje się pod tekstem pt: "Urodził się 5 grudnia 1867 roku".

-------------------------------------------------------------------------

-A teraz zwróćcie państwo uwagę na te fragmenty mozaik – powiedział nasz białoruski przewodnik. - Pochodzą one ze zburzonego warszawskiego soboru Św. Aleksandra Newskiego. Zostały  sprowadzone z Warszawy w 1928 roku.

Spojrzeliśmy i sfotografowaliśmy ten, który wydawał nam się najpiękniejszy. Byliśmy w Cerkwi Pokrowskiej w Baranowiczach na Białorusi. Freski, na które zwrócono nam uwagę znajdowały się w filarach nawy i nad drzwiami. Było to w lipcu 2006 roku.

----------------------------------------------------------------------

Sobór Aleksandra Newskiego na pocztówce z ok. 1912 roku.

Boski patron rodu Romanowych – kniaź Aleksander Jarosławowicz o  przydomku Newski znany jest przede wszystkim jako wódz, który na rzece Newie w 1240 roku pokonał Szwedów oraz odniósł zwycięstwo nad wojskami inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego na skutym lodem jeziorze Pejpus w roku 1242. Bitwie tej, znanej jako „bitwa na lodzie” nadaje się ogromne znaczenie, zapobiegła bowiem podbojowi Rusi i ustaliła jej zachodnie granice na kilkaset lat.

Za panowania Iwana Groźnego kniaź Newski został zaliczony w poczet świętych i uznany patronem kolejno dynastii Rurykowiczów a następnie Romanowych. 

Z kolei uznawany za twórcę Imperium Rosyjskiego Piotr I ogłosił Aleksandra Newskiego patronem Petersburga – miasta założonego w miejscu, gdzie kniaź odniósł najgłośniejsze zwycięstwo jako wódz. 

Aż trzej rosyjscy imperatorzy otrzymali imiona na cześć średniowiecznego władcy. 

Pod wezwaniem tego świętego zbudowano wiele cerkwi np. w Dyneburgu, w Tbilisi, Baku, Batumi, Moskwie, Włodzimierzu, Jarosławiu, Nowogrodzie czy Pskowie. Powstały też sobory Aleksandra Newskiego poza granicami Imperium – największy w Sofii.

W 1893 roku warszawski generał-gubernator Iosif Hurko wystąpił z propozycją budowy w stolicy Królestwa Polskiego nowego prawosławnego soboru katedralnego, twierdząc, że dotychczas istniejące w Warszawie świątynie prawosławne mogą pomieścić jedynie dziesiątą część z 42 tysięcy wiernych.

Ale głównym powodem narodzenia się „kolosa” w centrum Warszawy miał być triumf prawosławia na terenie objętym katolicyzmem.

„Kolos” został wybudowany na Placu Saskim,/obecnie Plac Józefa Piłsudskiego/ w sąsiedztwie nieistniejącego obecnie, bo spalonego przez Niemców po upadku Powstania Warszawskiego Pałacu Saskiego.

„Kolos” …. „miał świadczyć swym widokiem zewnętrznym i wystrojem wewnętrznym o wielkości Cerkwi w Państwie Rosyjskim”.

Sobór zdominował otoczenie. A koszt jego budowy był niewyobrażalnie wielki.

Jednak Sobór Aleksandra Newskiego pod żadnym względem nie wpisywał się w swoje architektoniczne położenie i przygniatał je swymi rozmiarami.

Po 18 latach budowy sobór ukończono w czerwcu 1912 roku.

W czasie pierwszej wojny światowej, w związku z zajęciem Warszawy przez Niemców ze świątyni został wywieziony ikonostas i najcenniejsze detale wystroju wnętrza. Niemieckie władze przemianowały go nadając mu imię władcy Świętego Cesarstwa Rzymskiego Henryka II i postanowiły wykorzystać jednocześnie jako kościół katolicki i ewangelicki. Nabożeństwa w obrządkach katolickim i protestanckim odbywały się na przemian.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości „kolos” pełnił funkcję kościoła garnizonowego Wojska Polskiego. 

Sylwetka Soboru w panoramie Warszawy na zdjęciu z roku 1918. Po lewej od soboru widoczny Pałac Saski, którego trzy arkady stanowią obecnie Grób Nieznanego Żołnierza.

 Ciąg dalszy nastąpi ...