W Kalińcu

 "„– Podobno Niemcy mają wszyściuchno palić… 

– Zwariowałaś? Wróg to jest nie lepszy od Moskala, ależ przecież nie Tatarzy. Kulturalni ludzie. I z nami wojny nie prowadzą, tylko z Rosją. Nie róbcież z byle czego wielkich rzeczy”. 

Pamiętacie? Tak rozmawiała Barbara Niechcicowa z Julką w "Nocach i dniach" na parę godzin przed ucieczką z Kalińca. Tak bardzo się myliła. Gdy uciekli Rosjanie, wywożąc z miasta co tylko się dało, to weszli do miasta Niemcy. I kulturalni Niemcy zaczęli palić i burzyć miasto i rozstrzeliwać mieszkańców. Pamiętacie ucieczkę Barbary z Kalińca? Jej rozpacz i przerażenie w oczach? I ten niepokój, bo przecież czekała tam na dzieci, które ciągle nie przyjeżdżały. Pamiętacie te tłumy ludzi w bryczkach, na wozach i idące pieszo? Ten płacz, rozpacz i umierających w czasie ucieczki ze swojego miasta?

Nie zapomnę nigdy ekranizacji "Nocy i dni" Marii Dąbrowskiej. Jak wiemy wszyscy, Kaliniec z powieści to Kalisz. 

Autorka tej książki, urodzona i mieszkająca całe życie w tym mieście, z którego Niemcy po Powstaniu Warszawskim wypędzili mieszkańców i zbombardowali je i podpalili tak, że zostały z niego tylko ruiny, w dniu 19 listopada 2016 roku pojechała do miasta, które spotkał podobny los już 25 lat wcześniej. 

W 1914 roku Kalisz został zniszczony przez Niemców w 85%. Z 70 tysięcy ludności pozostało tylko 5 tysięcy. Reszta zginęła lub uciekła. I tę właśnie ucieczkę w mistrzowski sposób przedstawiła wybitna pisarka Maria Dąbrowska w zakończeniu powieści "Noce i dnie". 

Kalisz to podobno najstarsze miasto w Polsce. Wzmianka o nim ukazała się już na mapie Ptolemeusza w II wieku. W świetle ostatnich badań te 1800 lat miasta nie jest takie oczywiste, ale jego mieszkańcy są tego pewni. I z dumą to podkreślają. 

Ale wrócę jeszcze do czasu najokrutniejszego dla tego miasta. Na jednym z jego skwerów znajduje się chyba jedyny w Polsce pomnik książki. Na malutkim placyku leży otwarta kamienna księga z wyrytymi w niej słowami. Mówią one, że w 1914 roku Niemcy zatopili w jednym z kanałów rzeki Prosny dziesiątki tysięcy książek z wszystkich bibliotek miasta. Zanim go oczywiście spalili. Oszczędzili tylko kościoły. Do dzisiaj w panoramie miasta oglądanej z wieży ratuszowej dominują dwa przepiękne kościoły – ten gotycki św. Mikołaja, który pełni rolę katedry, i ten pw. św. Józefa. Św. Józef uważany jest za patrona miasta. 

W kościele św. Mikołaja do roku 1973 znajdował się olbrzymi skarb. Był to ołtarz – oryginał Rubensa – znakomite "Zdjęcie z krzyża". Niestety obraz ten uległ zniszczeniu podczas pożaru, aczkolwiek wiele wskazuje na sprytną kradzież, której do dzisiaj nie wyjaśniono. W każdym razie obraz ten jest na liście Interpolu. Może się kiedyś odnajdzie na jakiejś zagranicznej aukcji? 

W mieście opowiada się piękną, chociaż smutną legendę związaną z jedyną zachowaną w średniowiecznych murach basztą Dorotką. Pewnie się domyślacie, że Dorotka była piękną córką księcia czy też starosty, która nie chciała za mąż żadnego bogatego i starego, tylko młodego i pięknego. A takim właśnie był szewczyk, który robił dla niej i misternie ozdabiał trzewiki. Dorotka bardzo się zakochała w szewczyku. Zaczęła się z nim potajemnie spotykać, co nie uszło uwagi zamkowej straży. Na szewczyka przygotowano na zamkowych murach zasadzkę. No i szewczyk spadł z murów. Ojciec Dorotki zaś, gdy się o tym wszystkim dowiedział, tak się rozgniewał, że zamknął ją i zamurował w jednej z zamkowych baszt. Podobno umarła tam z głodu. Przewodnicy opowiadają, że kiedy się koło tej baszty przechodzi o północy, przy pełni księżyca, to słychać jej płacz. Więc ciągle tam biedulka siedzi… Mówi się też, że w następnych wiekach zamykano w tej baszcie złe i występne dziewczyny zwane Dorotkami. I dlatego baszta tak się nazywa. 

W latach 1883 – 1902 gubernatorem kaliskim był Rosjanin Michaił Piotrowicz Daragan (Kalisz był w zaborze rosyjskim). Przeszedł on do historii nie jako zaborca, lecz jako wielki przyjaciel Polaków. Za czasów jego rządów nastąpił znaczny rozkwit miasta. 

A dzisiaj? Dzisiaj Kalisz ma różne kłopoty. Zmian ustrojowych nie przetrwała słynna Fabryka Fortepianów „Calisia”. Od ponad roku stoi pusty budynek fabryki, z którym nikt nie wie co zrobić. Jest natomiast w mieście trzydzieści małych firm produkujących fortepiany i technikum, w którym młodzież uczy się, jak je produkować. 

Miasto otrzymało także prezent w postaci starego pseudoromańskego budynku więzienia wzniesionego w 1844 roku według projektu architektów Henryka Marconiego i Franciszka Tournelle. Byli tam więzieni mężczyźni. Trzy lata temu więźniów przeniesiono gdzie indziej i budynek stoi pusty. Brak na razie pomysłów na jego zagospodarowanie. No bo dom kultury w byłym więzieniu to jakaś kpina. Chyba że jakiś hotel. Ale czy znajdą się chętni, którzy chcieliby nocować w dawnych celach?

Po Kaliszu chodziliśmy przez cztery godziny w ulewnym deszczu. Byliśmy w ratuszu i na wieży ratuszowej nad zegarem. Byliśmy w dwóch pięknych kościołach. W piwnicach ratusza poczęstowano nas przepysznym obiadem. 

I jeszcze inny urywek z "Nocy i dni": 

"„– Cóż, nie ma już Moskali? – 

- A ni ma. Do czego to podobne? Żeby tak naród bez obrony zostawić? Żeby rząd tak postąpił? Miasto bez jednego strzału Niemcom oddawał?

– Bo taki też to i rząd – rzekła pani Barbara”. "

Skąd my to znamy??? Te słowa. I taką sytuację…"

-------------------------------------------------------------------

/Był to urywek z mojej książki pt: "Mój kraj nad Wisłą"/