Kasztanka - najsłynniejszy koń II Rzeczypospolitej

                                                   Obraz pędzla Wojciecha Kossaka

Ukochaną klaczą Marszałka była Kasztanka, a jej historia z czasem obrosła legendą.

Kasztankę otrzymał Marszałek w roku 1914 od Eustachego Romera, właściciela majątku Czaple.

Przyszła na świat w 1909 lub 1910 roku niedaleko Miechowa w Małopolsce. Rodowód – ojciec Pikerel, matka Chłopka, rasa półkrew angielska, maść kasztanowata. Hodowca – Eustachy Romer.

Imię klaczy nadał podobno sam Marszałek. Kasztanka służyła do 1922 roku i przeszła z nim cały szlak bojowy Legionów, co nie było łatwe, bo ogień artyleryjski wprawiał konia w popłoch.

„Kasztanka z czasem stała się symbolem nierozerwalnie związanym z marszałkiem Piłsudskim” - tak twierdzi Wojciech Markert, historyk z Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku.

Była lekkiej budowy, maści jasnokasztanowatej, nogi białe w pęcinach a na głowie miała dużą białą plamę.

„Była to prześliczna klacz” - tak pisała o niej w pamiętnikach Aleksandra Piłsudska.- „Odznaczała się inteligencją i wielką łagodnością oraz miłym i przyjaznym spojrzeniem, ale nie była dobrym koniem bojowym. Z powodu słabego zdrowia nie mogła odbywać długich marszów, była nerwowa i lękliwa i w szczególności bardzo bała się huku i ognia artylerii".

Kasztanka jednak, mimo swoich wad weszła do historii Wojska Polskiego. Klacz Marszałka pojawiała się w żołnierskich pieśniach Legionów. W 1915 roku poeta płk Wacław Kostek-Biernacki napisał:

„Jedzie, jedzie na Kasztance,

Siwy strzelca strój

Hej, hej Komendancie

Miły Wodzu Mój”…

Kasztanka dostawała nawet prezenty. Na przykład Pierwszy Pułk Ułanów Legionów Polskich ofiarował Kasztance nowy, kompletny, oficerski rząd wierzchowy, w którym od tego czasu występowała.

Podobno dzięki swojej łagodności Kasztanka zdobyła serce swojego pana. Myślał o niej i troszczył się o nią nawet w bardzo ciężkich chwilach. I tak w czasie długiego nocnego marszu po zoranej roli przez Władysławów w kierunku Krakowa Marszałek zwrócił się do ułanów Beliny-Prażmowskiego : „Jezus, Maria… Kasztanka na pewno nogi sobie połamie na tych wertepach...”

„Była ona jak wiejska panna, wdzięczna i świeża, wstydliwa i lękliwa, a nieraz potrafiąca pokazać swoje humory i fochy”. Taką ją właśnie przedstawiał Piłsudski w czasie wkraczania do Nowego Sącza.

„Przyjemne to było wejście do miasta – pisze Marszałek w książce „Moje pierwsze boje”- miałem tylko dużo kłopotu ze swoją Kasztanką. Podjeżdżałem do miasta wieczorem. Kasztanka wchodząc już na most na Dunajcu, podziurawiony przez wybuchy, kręciła głową uważając, że jest za bardzo niebezpieczny dla jej szanownego istnienia.”

Jak ustalił krakowski historyk i publicysta Stanisław M.Jankowski Kasztankę dosiadały w historii tylko trzy osoby -córka Eugeniusza Romera – Maria, Marszałek Józef Piłsudski i 9-letni chłopiec z Kęt, któremu Marszałek pozwolił na przejażdżkę.

Po wojnie Kasztanka początkowo przebywała w stajniach belwederskich w Warszawie, a po roku 1922 została przydzielona na stałe do 7 Pułku Ułanów Lubelskich, stojących w Mińsku Mazowieckim, skąd od czasu do czasu przyprowadzano ją Marszałkowi.

„Trudno było patrzeć bez wzruszenia jak na powitanie pieściła jego rękę wargami i szyją ocierała się o jego plecy” - pisze Aleksandra Piłsudska i dodaje, że między nimi istniało jakieś porozumienie, tak doskonałe, że obydwoje na siebie wpływali.

W czasie pobytu w 7 Pułku kasztanka miała dwa żrebaki – obydwa szlachetnego pochodzenia po ogierach państwowych – nazywały się Mera i Niemen.

Ostatni raz Piłsudski dosiadł Kasztankę w czasie defilady w Warszawie w dniu 11 listopada 1927 roku.
-------------------------------------------------------------------

Tydzień po defiladzie Kasztanka odesłana została do pułku, przy czym oficer, który się nią opiekował postąpił lekkomyślnie i odesłał ją samą bez eskorty do Mińska Mazowieckiego. Wrażliwa Kasztanka pozbawiona opieki i towarzystwa rzucała się przerażona po całym wagonie. Kiedy w Mińsku Mazowieckim otwarto drzwi znaleziono ją leżącą na podłodze. Wezwano na pomoc specjalistów i weterynarzy. Niestety, nie udało się jej uratować…

Najsłynniejsza Klacz II Rzeczypospolitej padła następnego dnia o godzinie 5 rano. Sekcja zwłok wykazała złamanie kręgów piersiowych oraz żeber, które uszkodziły narządy wewnętrzne.

Kościec i skórę Kasztanki spreparowano i umieszczono w Muzeum Wojska Polskiego. Pozostałe szczątki pogrzebano w ogródku przed dowództwem 7 Pułku Ułanów w Mińsku Mazowieckim.

Podobno pamięć o Kasztance towarzyszyła Marszałkowi do końca życia.

A jeden z jej żrebaków – Mera – stała się koniem służbowym Marszałka.

I – jak twierdzą niektórzy historycy – to właśnie Mera szła za trumną Marszałka w maju 1935 roku.

                         Kasztanka z jednym ze swoich żrebaków

Tekst ten powstał na bazie informacji zawartych w publikacji MROT „100 lat Niepodległości” pt: „Historia Kasztanki”. Z publikacji tej zeskanowałam także wszystkie trzy zdjęcia.